حق بر محیط زیست و مبانی فلسفی آن، از قواعد حقوق بشر و حقوق طبیعی نشأت گرفته شده است. ابتدایی ترین حق طبیعی انسان در این کره خاکی، «حق حیات» است. اما طی دهه های اخیر به دلیل استفاده بی رویه از منابع طبیعی، عدم نظارت و توجه به مباحث زیست محیطی و الگوهای صحیح، محیط زیست طبیعی به شدت مورد صدمه واقع شده است. گزارش پیش رو حاصل ثبت ۳۷ واقعه محیط زیستی ایران است که در روزهای اخیر منتشر و به هدف آگاهی سازی گردآوری شده اند. بر اساس این گزارش، در یک هفته اخیر دستکم ۲۷ شکارچی و صیاد غیر مجاز و ۱۳ قاچاقچی چوب بازداشت و به مراجع قضایی معرفی شدند. طی هفته ای که سپری شد، دو محیط بان در پی درگیری با شکارچیان غیر مجاز در پارک ملی قمیشلو واقع در اصفهان، دچار مصدومیت شدند. همچنین سرپرست منابع طبیعی و آبخیزداری استان اردبیل از ضرب و شتم سه مامور یگان حفاظت منابع طبیعی استان توسط متخلفان محیط زیستی در روستای خیارک خبر داد. همچنین طی هفته گذشته یک قلاده خرس در ارتفاعات پادنای علیای شهرستان سمیرم واقع در استان اصفهان، در پی شلیک گلوله توسط شکارچیان غیر مجاز کشته شد. طی هفته ای که گذشت شاخص کیفی هوا در کرمان ناسالم برای عموم اعلام شد. در حوزه آلاینده های محیط زیستی نیز می توان به آلودگی رودخانه های کارون و چوار بر اثر ورود فاضلاب شهری و پساب مجتمع پتروشیمی اشاره کرد. همچنین از دیگر اخبار محیط زیستی این هفته میتوان به در معرض در خطر قرار گرفتن جان پرندگان مهاجر در دریاچه بختگان استان فارس به دلیل خشکسالی اشاره کرد.
به گزارش خبرگزاری هرانا، ارگان خبری مجموعه فعالان حقوق بشر در ایران، آسیب رسانی به جنبه های مختلف محیط زیست در ایران کماکان ادامه دارد. از سویی شهروندانی وجود دارند که به دلیل عدم آموزش یا نیازهای مالی دست به تخریب و آسیب رسانی به محیط زیست می زنند و از سوی دیگر نهادهای متولی در تلاش هستند تا از حجم این آسیب ها بکاهند، هر چند این تلاش ها قابل تقدیر است اما به نظر نمی آید حجم آن با شرایط محیط زیستی ایران تطبیق داشته باشد.
حیات وحش
حیات وحش به کلیه جانداران از قبیل پستانداران، پرندگان، خزندگان، دوزیستان، آبزیان، گیاهان و در واقع جاندارانی گفته می شود که به صورت وحشی و طبیعی بر روی کره زمین زندگی کرده و آب و خوراک خود را بدون دخالت یا کمک انسان تأمین می کنند. در واقع حیات وحش، تمامی گیاهان و جانوران کره زمین که اهلی و دست آموز نباشند را در بر میگیرد.
طی هفته گذشته یک قلاده خرس در ارتفاعات پادنای علیای شهرستان سمیرم واقع در استان اصفهان، در پی شلیک گلوله توسط شکارچیان غیر مجاز کشته شد. شکارچیان پس از کشتن و بیرون آوردن کیسه صفرای این حیوان، آن را رها کردند. قتل این حیوان بر پایه خرافه‌ای که براساس آن کیسه صفرای خرس، درمان کننده بسیاری از بیماری‌ها از جمله سرطان بوده، اتفاق افتاده است.
در همینه زمینه طی هفته گذشته رییس اداره نظارت بر امور حیات وحش استان تهران از مرگ یک راس گورخر در پی نگهداری چند روزه در گمرک و عدم انتقال به موقع این حیوان به مرکز نگهداری حیات وحش خبر داد. پیشتر ویدیویی در شبکه های اجتماعی منتشر شد که در آن مسئولین حمل و انتقال سه گورخر تازه ورود از کشور هلند به خاک ایران، برای مهار و هدایت حیوانات مذکور که یکی از آنها در جوی آبی گیر افتاده است، به بد رفتاری و ضرب و شتم آنها متوسل شده اند.
سه راس گورخر آفریقایی شامل دو ماده و یک نر از کشور هلند به ایران منتقل و پس از چند روز نگهداری در گمرک، روز یکشنبه ۱۲ اردیبهشت ماه به مرکز نگهداری حیات وحش صفادشت منتقل شدند و گورخر نر روز گذشته ۱۳ اردیبهشت ماه تلف شد.
انتقال این گورخرها به باغ وحش صفادشت در حالی صورت گرفت که شرایط نگهداری از حیوانات در باغ وحش مذکور زیر استانداردها و بر خلاف قوانین موجود است. مدیریت این باغ وحش به شخصی سپرده شده که هیچ تخصصی در این زمینه نداشته و با اقدامات مختلف جان حیوانات را به خطر انداخته است. طی سال ۹۸ در سایه فقدان رسیدگی مناسب در این باغ وحش و حتی لمس شدن حیوانات توسط بازدید کنندگان، حیواناتی نظیر زرافه، ببر، میمون رزوس، کوسه، سیخوری، توله شیر و گرگ در این مکان جان خود را از دست دادند. این باغ وحش در ازای دریافت مبالغی از مشتریان، به بازدیدکنندگان اجازه میدهد که حیوانات را لمس کنند.
بازداشت و محکومیت متخلفان محیط زیست
یکی از موضوعات مورد بحث محیط زیست مسئله حمایت از منابع طبیعی بوده و از سوی دیگر، حفاظت از جنگل‌ها،حیات وحش و جلوگیری از قاچاق چوب، شکار و صید بی رویه به عنوان بخشی از مقوله حفاظت از منابع طبیعی، و در نهایت حفظ محیط زیست تلقی می‌شود. بسیاری از حیوانات، به دلیل شکار غیرقانونی در معرض خطر قرار دارند.
طی هفته‌ای که گذشت، با تلاش محیط بانان و جنگل بانان، دستکم ۲۷ شکارچی و صیاد متخلف که حاصل جمع آوری ۱۶ گزارش منابع رسمی است، در استان های آذربایجان غربی، خراسان شمالی، خراسان رضوی، خوزستان، فارس، قزوین، کردستان، کرمان، کرمانشاه و مازندران بازداشت و به مراجع قضایی معرفی شدند.
در همین زمینه رییس اداره حفاظت محیط زیست بروجرد از محکومیت چهار شکارچی پرنده در این شهرستان به تحمل حبس و پرداخت جزای نقدی در کنار سایر مجازات خبر داد.
همچنین فرمانده یگان حفاظت محیط زیست و رییس اداره یگان حفاظت محیط خراسان جنوبی از دستگیری ۳۳ شکارچی غیر مجاز و متخلف محیط زیستی از ابتدای سال جاری تا ۱۹ اردیبهشت ماه در این استان خبر داد.
فرمانده یگان حفاظت محیط زیست استان قزوین نیز اعلام کرد: “در فرودین ماه سال جاری، مامورین یگان حفاظت محیط زیست استان قزوین، در حین ماموریت موفق به شناسایی و دستگیری ۲۸ نفر متهم و تشکیل ۲۳ فقره پرونده تخلفات زیست محیطی شدند که ۱۳ پرونده مربوط به تخلفات شکار و صید و ۱۰ پرونده مربوط به آلودگی های محیط زیست بود”.
بر اساس گزارشات منابع رسمی در هفته ای که سپری شد، بیش از ۳۷ تن چوب جنگلی که حاصل جمع آوری ۴ گزارش منابع رسمی است، در استان های گلستان، مازندران، کرمان و زنجان کشف و ضبط شده و دستکم ۱۳ متهم به مرجع قضایی معرفی شدند.
دیر زمانی ست که در سایه نبود حمایت های قانونی، بسیاری از محیطبانان و جنگل بانان کشور، طی درگیری های متعددی که با شکارچیان متخلف و یا قاچاقچیان چوب دارند، بر اثر اصابت گلوله متخلفین مذکور جان خود را از دست می دهند و یا مورد ضرب و شتم قرار می گیرند. شایان ذکر است که در پی وخیم تر شدن اوضاع اقتصادی کشور و بدنبال آن افزایش تخلفات محیط زیستی اعم از شکار غیر مجاز و قاچاق چوب، میزان این ناملایمتی ها توسط متخلفین رشد چشم گیری داشته است. علیرغم وعده های مسئولین مبنی بر رسیدگی مجدد، تجدید نظر و اصلاح قوانین مربوط به حمایت از قشر محیط بانان، تاکنون در زمره عمل اقدامی در این خصوص صورت نگرفته است.
در همین راستا طی هفته ای که سپری شد، دو محیط بان در پی درگیری با شکارچیان غیر مجاز در پارک ملی قمیشلو واقع در اصفهان، دچار مصدومیت شدند. همچنین سرپرست منابع طبیعی و آبخیزداری استان اردبیل از ضرب و شتم سه مامور یگان حفاظت منابع طبیعی استان توسط متخلفان محیط زیستی در روستای خیارک خبر داد و گفت که یکی از ماموران از ناحیه سر و گردن صدمه دیده در بیمارستان بستری است. گفته می شود تحقیقات برای شناسایی و دستگیری متخلفان ادامه دارد.
همچنین فرمانده نیروی انتظامی شهرستان شوشتر، از بازداشت عامل اصلی شلیک به سید امین هادی پور، محیط بان گتوندی در این شهرستان خبر داد و عنوان کرد، دستگیری یکی از همدستان این متهم نیز در دستور کار پلیس قرار دارد. در فروردین ماه سال ۹۹، حمله مسلحانه چهار فرد نقابدار به یک پاسگاه محیط بانی در شهرستان گتوند موجب مصدومیت شدید یکی از محیط بانان این اداره شد. این محیط بان به علت شدت جراحات وارده ۲ مرتبه مورد عمل جراحی قطع عضو از ناحیه پا قرار گرفت.
حق تنفس و هوای پاک
بر اساس گزارش‌ها، سالانه تعداد پر شماری از شهروندان بر اثر آلودگی هوا جان خود را از دست می‌دهند. این مشکل علتی جز سو مدیریت و عدم توجه به کنوانسیون‌ها و قراردادهای بین‌المللی در این زمینه ندارد.
طی هفته ای که گذشت شاخص کیفی هوا در کرمان با میانگین شاخص ۱۷۰ ناسالم برای عموم اعلام شد و مدیرکل مدیریت بحران استان کرمان از تعطیلی تمامی ادارات و دستگاه‌های اجرایی به دلیل آلودگی هوا و وقوع ریزگردها خبر داد.
شاخص کیفیت هوا (Air Quality Index = AQI) معیاری برای تعیین روزانه کیفیت هوا و میزان ارتباط آن با سطوح سلامتی افراد است که جزئیات آن در پی می آید:
از صفر تا ۵۰ در شرایط پاک (سبز)، ۵۱ تا ۱۰۰ در شرایط سالم (زرد و حد مجاز استاندارد یا حد سلامت)، ۱۰۱ تا ۱۵۰ در شرایط ناسالم برای گروه حساس (نارنجی)، ۱۵۱ تا ۲۰۰ در شرایط ناسالم برای همه (قرمز)، ۲۰۱ تا ۳۰۰ در شرایط بسیار ناسالم (بنفش) و ۳۰۱ تا ۵۰۰ در شرایط خطرناک (ارغوانی) تعیین شده است.
به طور کلی جنگل‌ها در نتیجه عمل کربن گیری مرتباً گاز کربنیک هوا را که در اثر تنفس موجودات زنده و فعل و انفعالات شیمیایی و آلودگی های محیط زیست وارد هوا می‌شود جذب کرده و گاز اکسیژن را پس میدهد. از این رو باید مورد توجه ویژه ای قرار گیرند.
در هفته ای که گذشت، دستکم ۶ هکتار از مراتع ارتفاعات دره گردویی شهرستان پاسارگاد، ارتفاعات دشتستان، ارتفاعات سیاه کوه شهرستان دهلران و نیزار های تالاب بین المللی کانی برازان در آتش سوختند.
بحران پسماند و آلاینده های محیط زیستی
از گزارشاتی که در این راستا طی یک هفته گذشته منتشر شده میتوان به وارد شدن فاضلاب شهرهای گتوند، ترکالکی، جنت مکان و سماله از ده نقطه به رودخانه کارون اشاره کرد. رییس اداره حفاظت محیط زیست شهرستان گتوند در این خصوص گفت: “فاضلاب خام شهر گتوند در سه نقطه به صورت مستقیم، شهر ترکالکی در ۲ نقطه محیط پذیرنده زهکش کشاورزی، شهر سماله در ۲ نقطه محیط پذیرنده زهکش کشاورزی و شهر جنت مکان در سه نقطه اصلی به رودخانه کارون ریخته می‌شود”.
همچنین مدیرکل حفاظت محیط زیست استان ایلام از تلف شدن چندین هزار قطعه انواع ماهیان و سایر آبزیان در رودخانه چوار بر اثر آلودگی آب ناشی از پساب مجتمع پتروشیمی ایلام خبر داد و گفت: “پساب خروجی پتروشیمی مورد آنالیز قرار گرفت و مشخص شد این ضربه زیست‌محیطی به دلیل آلودگی پساب مجتمع پتروشیمی ایلام وارد شده و بیش از چندین هزار قطعه انواع ماهیان و سایر آبزیان تلف شده‌اند که بلافاصله محیط زیست ورود پیدا کرد و پرونده قضائی برای شرکت پتروشیمی تشکیل و به مراجع قضائی ایلام معرفی شد”.
در همین زمینه فرماندار شهرستان لردگان از تلف شدن ماهی ها در شیلات‌های این شهرستان بر اثر آلودگی پساب پتروشیمی لردگان خبر داد.
از دیگر اخبار محیط زیستی این هفته میتوان به در معرض خطر قرار گرفتن جان پرندگان مهاجر در دریاچه بختگان استان فارس اشاره کرد. حمید ظهرابی مدیر کل محیط زیست استان فارس با بیان اینکه به دلیل بی آبی، خطر مرگ در تلاب بختگان بالغ بر ۵ تا ۱۲ هزار جوجه فلامینگو را تهدید می‌کند، گفت: “خشکسالی‌های چند سال اخیر در استان فارس باعث خشک شدن بیش از گذشته تالاب‌ها شده و چنانچه نتوانیم به خوبی حقابه بختگان را تأمین کنیم مشکلات ایجاد می‌شود که یکی از دلایل مشکل تأمین آب دریاچه بختگان، وجود زمین‌های معتدد کشاورزی در بالادست این تالاب بین‌المللی است بنا بر این باید پیش از برداشت آب توسط کشاورزان، آب مورد نیاز به دریاچه بختگان وارد شود”.
همچنین مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی اخیرا از عملکرد دولت در حوزه محیط زیست طی سال‌های ۹۲ تا ۹۹ منتشر کرده است. بر اساس این گزارش کشور ایران در بخش آلودگی هوا ناشی از ذرات کوچکتر از ۲.۵ میکرون، آلودگی ناشی از ازن و تولید سرب به ترتیب در رتبه ۱۳۷ و ۱۶۴ جهان قرار گرفته است. همچنین سرانه انتشار گازهای گلخانه‌ای در کشور ۷.۵ تا ۸ تن است که طی سال‌های اخیر روندی صعودی داشته و هر ساله ۶.۵ درصد افزایش پیدا کرده است. علاوه بر این کشور ایران با کسب امتیاز ۴۵.۴ در شاخص از دست دادن تالاب ها، طی ۱۰ سال اخیر بیشترین درصد کاهش را شاهد بوده است. اگرچه طبق قوانین از جمله قانون برنامه ششم توسعه، یکی از اولویت‌های اصلی کشور مسئله آب و محیط زیست بوده اما سهم بودجه امور محیط زیست طی سال های برنامه ششم در میان امور ده‌گانه تنها ۰.۱ درصد بوده و در بودجه سال ۱۴۰۰ به ۰.۲ درصد رسیده است.
همچنین در این گزارش به نتایج گزارش دانشگاه ییل در بررسی شاخص عملکرد محیط زیست اشاره شده است که در آن ۳۲ شاخص در ۱۱ زمینه در ۱۸۰ کشور اندازه گیری شده است؛ کشور ایران با کسب امتیاز ۴۸ در رده ۶۷ در کنار کشورهایی با عملکرد ضعیف در حیطه محیط زیست قرار گرفته است. ضعیف ترین عملکرد کشور در این حیطه طی ۱۵ سال اخیر در سال ۲۰۱۲ با رتبه ۱۱۴ بوده است.
